Hepimiz gün içinde, özellikle geceleri vaktimizin bir kısmını uykuya ayırıyoruz. Peki, bugüne kadar neler söylenmiştir uyku hakkında, neler yazılıp çizilmiştir? Kimler kafa yormuştur henüz tam olarak ne olduğu tanımlanamayan bu yarı ölüm haline?

Uykuya, eskiden beri, özellikle rüyaların vadisi olması yönüyle ayrı bir anlam atfedilmiş. Günümüzde bu çok da değişmemiş. Hz. Yusuf'un, Mısır hükümdarının gördüğü rüyayı yorumlamasından tutun, zulümden kaçan yedi Allah dostunun bir mağarada 309 yıl uyutulmasına ve oradan günlerce bir rüyanın etkisinde kalmamıza kadar uyku, aklın bir köşesinde duran sır. P Dünya Sanatı Dergisi, bu sayısını Uyku ve Sanat dosyasıyla bu sırra ayırmış. Dosyada uykunun farklı açılardan yorumlandığı birçok makale bulunuyor. Her sayfada konsepte uygun tablolar ve sanat eserleri de yer alıyor.

Uyku bozuklukları uzmanı, nörofizyolog Sabri Derman'ın teklifi ile hazırlanan dosyanın ilk yazısı da Derman'a ait. Rüya ile sanat, büyü ile falcılık arasında doğal ilişki kurulduğunu söylediği makalesinde Derman, uykunun bilimsel tarifini yaparken sanata nasıl bulaştığına dair tecrübelerini okurlarla paylaşıyor.

Yatmak üzerine bir güzelleme

Dergide uykuyla ilgili en kapsamlı yazı ise Antony Burgess'e ait. Yazarın On Going to Bed (Yatmak Üzerine) adlı denemesinde uykunun çeşitli halleri yer alıyor. Hz. Musa'nın Nil nehrine bırakıldığı beşikteki uykusuyla başlayan yazı, bir gemi yolculuğunda hamaktaki en güzel uykunun hatırası ile devam ediyor. Güzel bir uykunun sallanmakla ilgili olduğunu söyleyen Burgess, yatağa girmekte de yataktan çıkmakta da zorlanan çocukluk günlerinin izlerini de aktarıyor.

Uyku demişken Hıristiyalık ve İslamiyet'te önemli bir yere sahip Yedi Uyurlar'ı hesaba katmamak büyük bir eksiklik olur. Sabancı Üniversitesi'nden Irvın Cemil Schick, Kur'an-ı Kerim'deki Kehf kıssasının mealiyle başladığı yazısında Yedi Uyurlar'ın Batı ve Doğu toplumlarındaki etkilerini anlatmış. Bugün hâlâ Avrupa'nın muhtelif yerlerinde Yedi Uyurlar'a adanmış binaların bulunduğunun anlatıldığı yazıda İslam inancında da onlara atfedilen şifa ve ümit anlamları irdeleniyor.

Doğu'da resmedilmeyen uyku

Uykunun Doğu sanatlarında, örneğin minyatürlerde nasıl yer bulduğunu merak edenler olabilir. Bu konuda ilginç bilgiler veren Berlin İslam Sanatları Müzesi küratörlerinden Dr. Almut von Gladis, yazısında İslam dünyası kahramanları ve hükümdarlarının pasif olduğu uyku halinde tasvir edilmesinin hoş karşılanmadığını anlatıyor. Bu tabu ilk kez Güney Hindistan'daki küçük Bicabur devletinin hükümdarı Sultan Âdil Şah tarafından yıkılmış. Bu tasvirin yer aldığı minyatürü Şahın Siestası adlı yazısında anlatan Gladiss, yazdıklarıyla İslam medeniyetinde önemli isimlerin neden uyku halinde tasvir edilmediğini de açıklamış.

Bir de uykusuzluk hali var

Yeni Zelandalı akademisyen Eluned Summers-Bremmer, 'Uykusuzluğumuzun Acıları' yazısında meseleyi Antik Yunan'a kadar götürüyor. Odysseus'un dönüşünü bekleyen Penelope'nin pek az uyuduğu Homeros anlatısından Dünya Savaşları dönemine uzanan 'insomnia' yani uyuyamama hastalığı yer alıyor yazıda. Bir de bu hastalığın sanatsal imgelere nasıl girdiği...

Uyku edebiyata sızınca...

Uykunun plastik sanatlara bunca yansımasının ardından P Dünya Sanatı'nın Uyku ve Sanat dosyasında dikkate verilmesi gereken yazılardan biri de uykunun edebiyattaki izdüşümünden bahsediyor. Arthur Schopenhauer'un 'Her uyuyuş bir küçük ölümdür.' sözünün başlığa taşındığı yazıda Milan Kundera'nın Yavaşlık'ı ve Goethe'nin Faust'undan alıntılanan uyku imgesinin yer aldığı metinler var. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü'ndeki Doktor Ramiz'in mahkemede uyuklama sahnesi de unutulmamış. Metin Eloğlu'nun bir sonesi, Asaf Halet Çelebi'nin Nirvana'sı da bu bölümde yer alan şiir örneklerinden. Düz yazıların belli kısımlarından alıntılanan yazıların ortak noktası bir imge olarak 'uyku'yu içinde barındırması.